[opracowano na dzień 20 września 2013]
Co rozumiemy przez umowę odpowiedzialności cywilnej?
Jeżeli zawarliśmy umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, to w przypadku gdy wyrządzimy szkodę osobie trzeciej, ubezpieczyciel, z którym podpisaliśmy taką umowę, będzie zobowiązany do zapłaty odszkodowania. Szkoda musi powstać w wyniku zdarzenia przewidzianego w umowie, np. w wyniku kolizji drogowej, w wyniku udzielenia błędnej porady prawnej, w wyniku błędnej diagnozy lekarskiej.
W przypadku umów ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wyróżniamy umowy dobrowolne i obowiązkowe.
Najczęściej spotykanym przypadkiem obowiązkowej umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jest umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów. Każdy posiadacz pojazdu mechanicznego jest obowiązany zawrzeć taką umowę.
W jakim zakresie odpowiada ubezpieczyciel przy szkodzie z OC?
W przypadku odpowiedzialności odszkodowawczej zastosowanie ma zasada pełnego odszkodowania, z założeniem, że zobowiązany do wypłaty odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.
Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże, gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu. Jeżeli natomiast naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili.
Reasumując, ubezpieczyciel odpowiada za wszelkie normalne następstwa zdarzenia w pełnej wysokości, a od poszkodowanego zależy, czy będzie się domagał przywrócenia rzeczy do stanu poprzedniego czy świadczenia pieniężnego odpowiadającego wysokości szkody.
W jaki sposób ubezpieczyciel powinien obliczyć wysokość odszkodowania świadczonego z tytułu umowy ubezpieczania OC pojazdu?
Stałą praktyką ubezpieczycieli przy ustalaniu wysokości odszkodowania przy szkodach z tytułu umowy ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej jest zaniżanie wysokości odszkodowania poprzez:
1/ domaganie się faktur VAT za naprawę pojazdu i zakup części;
2/ amortyzację części zamiennych, czy też uwzględnianie cen części nieoryginalnych;
3/ nie uwzględnianie dodatkowych kosztów, takich jak sporządzenie prywatnej ekspertyzy, kosztów pomocy prawnej czy też kosztów najmu pojazdu zastępczego.
Powyższa praktyka ubezpieczycieli jest nieprawidłowa. Zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem poszkodowany ma prawo domagać się wypłaty odszkodowania bez względu na to, czy dokonał naprawy pojazdu i czy w ogóle zamierza ten pojazd naprawić. W związku z powyższym żądanie przez ubezpieczycieli faktur VAT za dokonaną naprawę jest pozbawione podstaw. Ubezpieczyciel nie może domagać się od nas wykazania rzeczywiście poniesionych kosztów za naprawę pojazdu, jeżeli ta już została wykonana.
Roszczenie odszkodowawcze i odpowiadający im obowiązek naprawienia szkody powstają w chwili wyrządzenia szkody, a więc w chwili wypadku komunikacyjnego. Znaczenie ma zatem samo powstanie szkody, a nie jej naprawienie, a w związku z tym obowiązek naprawienia szkody nie jest uzależniony od tego, czy poszkodowany dokonał naprawy rzeczy i czy w ogóle zamierza ją naprawić, dlatego też nie jest konieczne przedstawienie faktury za naprawę pojazdu, by uzyskać od ubezpieczyciela odszkodowanie za powstałą szkodę (Zob. wyrok Sadu Najwyższego z dnia 07 sierpnia 2003 roku, IV CKN 387/01).
Wobec powyższego należy stwierdzić, iż szkodą poniesioną przez poszkodowanego, jest sam fakt pogorszenia stanu należącego do niego pojazdu, a wysokość szkody uzależniona jest jedynie od ekonomicznie uzasadnionych kosztów jego naprawy bez względu na to, czy naprawa ta w ogóle nastąpiła lub ma nastąpić. Szkodą nie jest poniesiony przez poszkodowanego wydatek na naprawę pojazdu, lecz szacunkowa wysokość tych wydatków, przy czym żadne przepisy prawa nie nakładają na poszkodowanego obowiązku naprawienia uszkodzonego pojazdu.
W tym miejscu podkreślić należy, że nawet wykazanie za jaką kwotę poszkodowany naprawił pojazd, nie będzie zwalniać ubezpieczyciela od obowiązku zapłaty odszkodowania w kwocie niezbędnej do przywrócenia stanu poprzedniego pojazdu, albowiem naprawa pojazdu mogła mieć jedynie na celu przywrócenie możliwości korzystania z tego pojazdu, a niekoniecznie doprowadziła do przywrócenia stanu poprzedniego.
Ponadto ubezpieczyciel, przy ustalaniu wysokości odszkodowania, musi brać pod uwagę ceny części oryginalnych
Zakład ubezpieczeń zobowiązany jest na żądanie poszkodowanego do wypłaty, w ramach odpowiedzialności z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego, odszkodowania obejmującego celowe i ekonomicznie uzasadnione koszty nowych części i materiałów służących do naprawy uszkodzonego pojazdu. Jeżeli ubezpieczyciel wykaże, że prowadzi to do wzrostu wartości pojazdu, odszkodowanie może ulec obniżeniu o kwotę odpowiadającą temu wzrostowi (Zob. Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 2012-04-12, III CZP 80/11, Opubl: Monitor Prawniczy rok 2012, Nr 9, str. 450).
Dochodząc odszkodowania od ubezpieczyciela, można domagać się również zwrotu uzasadnionych i koniecznych kosztów pomocy prawnej oraz kosztów najmu pojazdu zastępczego.
Uzasadnione i konieczne koszty pomocy świadczonej przez osobę mającą niezbędne kwalifikacje zawodowe, poniesione przez poszkodowanego w postępowaniu przedsądowym prowadzonym przez ubezpieczyciela, mogą w okolicznościach konkretnej sprawy stanowić szkodę majątkową podlegającą naprawieniu w ramach obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych (Zob. Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 2012-03-13, III CZP 75/11, Opubl: Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna rok 2012, Nr 7-8, poz. 81, str. 1).
Odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za uszkodzenie albo zniszczenie pojazdu mechanicznego niesłużącego do prowadzenia działalności gospodarczej obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego; nie jest ona uzależniona od niemożności korzystania przez poszkodowanego z komunikacji zbiorowej (Zob. Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 2011-11-17, III CZP 5/11, Opubl: www.sn.pl).
W jakim czasie ubezpieczyciel musi wypłacić odszkodowanie?
Ubezpieczyciel musi wypłacić odszkodowanie w terminie 30 dni, licząc od dnia złożenia przez poszkodowanego lub uprawnionego zawiadomienia o szkodzie.
W przypadku gdyby wyjaśnienie w tym terminie okoliczności niezbędnych do ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości odszkodowania okazało się niemożliwe, odszkodowanie wypłaca się w terminie 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe, nie później jednak niż w terminie 90 dni od dnia złożenia zawiadomienia o szkodzie, chyba że ustalenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości odszkodowania zależy od toczącego się postępowania karnego lub cywilnego. W terminie 30 dni zakład ubezpieczeń zawiadamia na piśmie uprawnionego o przyczynach niemożności zaspokojenia jego roszczeń w całości lub w części, jak również o przypuszczalnym terminie zajęcia ostatecznego stanowiska względem roszczeń uprawnionego, a także wypłaca bezsporną część odszkodowania.
Jeżeli odszkodowanie nie przysługuje lub przysługuje w innej wysokości niż określona w zgłoszonym roszczeniu, zakład ubezpieczeń informuje o tym na piśmie osobę występującą z roszczeniem w wyżej wskazanych terminach, wskazując na okoliczności oraz podstawę prawną uzasadniającą całkowitą lub częściową odmowę wypłaty odszkodowania, jak również na przyczyny, dla których odmówił wiarygodności okolicznościom dowodowym podniesionym przez osobę zgłaszającą roszczenie. Pismo zakładu ubezpieczeń powinno zawierać pouczenie o możliwości dochodzenia roszczeń na drodze sądowej.
W przypadku gdy ubezpieczyciel uchybi terminom wyżej wskazanym, poszkodowany ma prawo naliczać odsetki ustawowe.