ZNIEWAŻENIE

Przestępstwo znieważenia i jego konsekwencje zostały ujęte w art. 216 Kodeksu karnego. Sam przepis nie definiuje pojęcia znieważenia, chociaż bez wątpienia znieważenie ma swoje źródło w wyrażeniu negatywnej opinii.

Słownik języka polskiego znieważenie definiuje krótko- „znieważyć” - czyli naruszyć czyjąś godność.

1. Kiedy można kogoś znieważyć?

Na podstawie art. 216 Kodesku karnego, ze znieważeniem mamy do czynienia w kilku przypadkach:

- można znieważyć osobę w jej obecności,

- podczas nieobecności tej osoby, ale publicznie (np. w gronie kilku osób),

- podczas nieobecności osoby znieważanej, ale z takim zamiarem, by ta osoba dowiedziała się o zniewadze (np. za pomocą SMS).

2. Kogo i jak można znieważyć?

Przestępstwo to można popełnić w stosunku do konkretnej osoby, jednoznacznie określonej (np. imieniem i nazwiskiem).

Sąd Najwyższy zaznaczył, że „o tym, czy zachowanie miało charakter znieważający, decydują dominujące w społeczeństwie oceny i normy obyczajowe, a nie subiektywne przekonanie osoby rzekomo znieważonej” (Zob. uchwała Sądu Najwyższego - Sądu Dyscyplinarnego z dnia 05 czerwca 2012 r., sygn. akt: SNO 26/12).

Na podstawie powyższego możemy stwierdzić, że znieważeniem będzie słowo lub zwrot powszechnie uważany za obraźliwy, wulgarny, ośmieszający drugą osobę czy też mający na celu ją skompromitować. Znieważyć można także czynem lub gestem.

Przy ocenianiu, czy doszło do przestępstwa znieważenia, będą brane pod uwagę także okoliczności, w jakich doszło do zdarzenia, np. czy miało to miejsce w stosunkach zawodowych, służbowych, a może koleżeńskich. To co w relacjach służbowych będzie znieważeniem, może nim nie być w relacjach koleżeńskich.

Przestępstwo to można popełnić jedynie w formie działania, a nie zaniechania i tylko w stosunku do konkretnej osoby fizycznej, a nie do grupy osób, instytucji, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.

3. Ściganie

Przestępstwo znieważenia jest ścigane z oskarżenia prywatnego. Oznacza to, że pokrzywdzony musi wykazać inicjatywę i tym samym rozpocząć postępowanie karne. W myśl art. 60 Kodeksu postępowania karnego, w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego (także zniewagi) prokurator wszczyna postępowanie albo wstępuje do postępowania już wszczętego tylko, gdy wymaga tego interes społeczny.

4. Znieważenie urzędnika państwowego

Znieważyć można także funkcjonariusza publicznego podczas wykonywania czynności służbowych (np. urzędnika, sędziego, policjanta) oraz konstytucyjne organy państwa (np. Sejm).

Takie przestępstwo jest ścigane z urzędu i podlega karze grzywny, ograniczenia lub pozbawienia wolności do lat 2 (znieważenie konstytucyjnych organów państwa) lub do roku (znieważenie funkcjonariusza publicznego).

Za znieważenie publicznie Prezydenta RP, grozi kara pozbawienia wolności do lat 3.

5. Znieważenie symboli państwowych

Symbole państwowe (jak godło, hymn) także podlegają ochronie. Ochrona symboli państwowych służy ochronie interesów RP oraz uczuć osób, które przejawiają szacunek dla tych symboli. Za zachowanie znieważające te symbole będzie uznane np. plucie na flagę, deptanie jej, szydzenie.

Art. 137 § 1 Kodeksu karnego przewiduje za to przestępstwo karę grzywny, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Taką samą dolegliwość karną poniesie się także za niszczenie symboli narodowych innych państw, które zostały wystawione na terytorium RP przez przedstawicielstwo tego państwa lub na zarządzenie polskiego organu władzy.

Przestępstwa wymienione w art. 137 Kodeksu karnego są przestępstwami publicznoskargowymi, ściganie następuje z urzędu.

Kwestię tę porusza również art. 49 Kodeksu wykroczeń: Kto w miejscu publicznym demonstracyjnie okazuje lekceważenie Narodowi Polskiemu, Rzeczypospolitej Polskiej lub jej konstytucyjnym organom, podlega karze aresztu albo grzywny. Tej samej karze podlega, kto narusza przepisy o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej.

6. Konsekwencje znieważenia

W myśl art. 216 Kodeksu karnego:

§ 1. Kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.

§ 2. Kto znieważa inną osobę za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 3. Jeżeli zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną, sąd może odstąpić od wymierzenia kary.

§ 4. W razie skazania za przestępstwo określone w § 2 sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.

POMÓWIENIE

Słownik języka polskiego definiuje pojęcie pomówienia następująco- „pomawiać” to bezpodstawnie zarzucić, niesłusznie przypisać coś komuś, posądzić, oskarżyć kogoś o coś.

1. Kogo i w jaki sposob można pomówić?

Zgodnie z art. 212 Kodeksu karnego pomawianie to posądzanie o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności.

Pomówić można:

- osobę fizyczną,

- grupę osób,

- instytucję,

- osobę prawną,

- jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej.

Sąd Najwyższy zaznaczył, że pomawiany podmiot nie musi być wskazany imiennie, jeżeli, biorąc pod uwagę inne okoliczności, można go zidentyfikować (Zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 października 1936 r., 2 K 852/36, RPEiS 1937, nr 4, s. 848).

Aby uznać, że czyn jest karalny, a więc że doszło do pomówienia, to musi:

- przybrać on postać przekazania odpowiednich wiadomości komuś innemu,

- przypisywać pomawianemu takie postępowanie (np. branie łapówek) lub właściwości (np. alkoholizm), które mogą poniżyć go w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności.

Pomówić można kogoś poprzez działanie, chociaż nie musi być ono nastawione na cel w postaci spowodowania utraty zaufania do tej osoby lub jej poniżenie. Wystarczy, że potencjalnie to działanie wywoła taki skutek. Podobnie jak przy znieważeniu, samo odczucie pokrzywdzonego nie wystarczy, by móc stwierdzić, że doszło do pomówienia. Okoliczności są oceniane w aspekcie obiektywnym.

Pomówić można kogoś słownie, gestem, pisemnie, a nawet w postaci rysunku (np. karykatura).

2. Ściganie

Pomówienie jest to przestępstwo ścigane z oskarżenie prywatnego, a więc jedynie od inicjatywy pokrzywdzonego będzie zależało wszczęcie postępowania, gdyż jedynie on może wnieść akt oskarżenia. W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego prokurator wszczyna postępowanie albo wstępuje do postępowania już wszczętego tylko wtedy, jeżeli wymaga tego interes społeczny.

3. Wyłączenie bezprawności

Art. 213 Kodeksu karnego wskazuje sytuacje, w których wyłączona zostaje odpowiedzialność sprawcy: nie ma przestępstwa pomówienia, jeżeli zarzut uczyniony niepublicznie jest prawdziwy, jak również nie popełnia przestępstwa, kto publicznie podnosi lub rozgłasza prawdziwy zarzut:

1) dotyczący postępowania osoby pełniącej funkcję publiczną lub

2) służący obronie społecznie uzasadnionego interesu.

Jeżeli zarzut dotyczy życia prywatnego lub rodzinnego, dowód prawdy może być przeprowadzony tylko wtedy, gdy zarzut ma zapobiec niebezpieczeństwu dla życia lub zdrowia człowieka albo demoralizacji małoletniego.

Należy tu podkreślić, że kontratyp ten dotyczy podnoszenia lub rozgłaszania jedynie prawdziwych zarzutów, a wskazane zarzuty muszą odnosić się do postępowania osób, które pełnią funkcję publiczną.

4. Konsekwencje pomówienia

Zgodnie z art. 212 Kodeksu karnego sprawca pomówienia podlega grzywnie, karze ograniczenia albo pozbawienia wolności do roku. Jeżeli sprawca dopuszcza się tego czynu za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Sąd dodatkowo może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.