W dniu 05 września 2013 roku został wydany przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu IV Wydział Karny Odwoławczy wyrok dotyczący czynu z art. 96 § 3 Kodeksu wykroczeń.

Zgodnie z art. 96 § 3 Kodeksu wykroczeń, karze grzywny podlega, kto wbrew obowiązkowi nie wskaże na żądanie uprawnionego organu, komu powierzył pojazd do kierowania lub używania w oznaczonym czasie.

W sprawie, której dotyczy orzeczenie, właściciel pojazdu nie wskazał osoby, której powierzył pojazd w dniu popełnienia wykroczenia drogowego. Straż Miejska skierowała do Sądu wniosek o ukaranie na podstawie art. 96 § 3 Kodeksu wykroczeń. Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Śródmieścia uznał obwinionego za winnego czynu opisanego we wniosku i wymierzył mu karę grzywny w wysokości 300 zł.

Wyrok został zaskarżony przez obrońcę obwinionego. Sąd Okręgowy we Wrocławiu zmienił zaskarżony wyrok, uniewinniając obwinionego.

W uzasadnieniu wyroku Sąd wskazał, że niemożność wskazania kierowcy, po upływie kilku miesięcy od dnia popełnienia wykroczenia, jest uzasadniona, zwłaszcza jeżeli podstawą do zidentyfikowania kierowcy jest nieczytelne zdjęcie z fotoradaru.

Sąd wskazał również, iż właściciel pojazdu nie ma obowiązku każdorazowego rejestrowania, komu powierza pojazd, w celu ewentualnego wskazania sprawcy wykroczenia. Zdarza się, iż właściciel powierza swój pojazd wielu osobom, często członkom rodziny, i ma prawo nie pamiętać, kto prowadził pojazd danego dnia. Sąd stwierdził również, że stawianie przed właścicielem wyżej wskazanych wymogów stanowiłoby oczywiste podważenie konstytucyjnie zagwarantowanych mu możliwości swobodnego dysponowania jego rzeczą oraz prowadziłoby do niczym nieuzasadnionego ograniczenia w korzystaniu z jednej z podstawowych wolności demokratycznego państwa prawnego.

Sąd przypomniał również, że obwiniony ma prawo zaprzeczać, iż to on prowadził pojazd, gdyż w ten sposób realizuje przysługujące mu prawo do obrony, na mocy którego nie ma on obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść i z faktu tego nie można wyciągać wobec niego negatywnych konsekwencji. Ponadto Sąd wskazał, że: norma art. 96 § 3 kw. nie powinna być wykorzystywana do wywierania nacisku, którego celem byłoby wskazanie przez właściciela pojazdu danych rzeczywistego sprawcy wykroczenia drogowego. Nie ulega wątpliwości, że kierowane do obwinionego wezwanie o wskazanie osoby, która w konkretnym czasie kierowała pojazdem ma najczęściej związek z ustalonym faktem popełnienia wykroczenia drogowego (najczęściej przekroczenia dozwolonej prędkości). W związku z trudnościami z jednoznacznym ustaleniem rzeczywistego sprawcy czynu, co wiąże się najczęściej z niską jakością techniczną wykonanego zdjęcia, organy ścigania ograniczają się do ustalenia danych właściciela pojazdu, a następnie, pod groźbą odpowiedzialności z art.96 § 3 kw., wzywają go do wskazania komu w danym czasie powierzył pojazd. Tym samym jednak spoczywający na organach ścigania obowiązek ustalenia sprawcy czynu zabronionego przeniesiony zostaje de facto na właściciela pojazdu.

W dalszej części uzasadnienia Sąd podkreślił, że właściciel pojazdu nie ma również obowiązku dostarczania dowodów, które mogą stanowić podstawę do wszczęcia postępowania przeciwko osobie mu najbliższej. W przedmiotowej sprawie taka sytuacja miałaby miejsce, albowiem obwiniony powierzał pojazd członkom swojej rodziny, a mianowicie żonie i piątce dzieci. Sąd odwołał się do normy art. 183 § 1 Kodeksu postępowania karnego, zgodnie z którą świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Ustawodawca dostrzega więc, zdaniem Sądu, potrzebę ochrony rodziny, wyrażającą się w konieczności stworzenia jej członkom podstaw do uchylenia się od podawania informacji, mogących wywołać dla nich negatywne skutki prawne.

Jeżeli kierowca powierza pojazd bliskiej mu osobie, to w przypadku nie wskazania jej danych, nie można przypisywać obwinionemu winy za niewywiązanie się z ustawowego obowiązku wskazania kierowcy pojazdu.

W tym kontekście kategoryczne brzmienie normy art. 96 § 3 kw., obligującej właściciela pojazdu do podania organom ścigania żądanych przez nich danych, nawet gdyby mogło to skutkować podjęciem czynności przeciwko osobie dla niego najbliższej, rodzi w pełni uzasadnione wątpliwości. Ustawodawca nie przewidział we wskazanej sytuacji żadnego kontratypu, pozwalającego uchylić się od podawania żądanych informacji, w przypadku gdyby mogły one skutkować wszczęciem postępowania przeciwko osobie bliskiej. Mimo to, każdy taki przypadek należy oceniać na płaszczyźnie winy obwinionego, który niewątpliwie stawiany jest w szczególnej sytuacji motywacyjnej, co każdorazowo powinno wpływać na czynione przez Sąd ustalenia faktyczne, a w konsekwencji na treść merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy.

Reasumując, z uzasadnienia wyroku wynika, że:

1/ nie można wymagać od właściciela pojazdu, aby rejestrował, komu powierza pojazd i pamiętał komu go powierzył po upływie kilku miesięcy;

2/ nie można wymagać od właściciela pojazdu, aby zidentyfikował kierowcę na podstawie nieczytelnego zdjęcia;

3/ nie można wymagać od właściciela pojazdu, aby dostarczał organom ścigania dowodów pozwalających na wszczęcie postępowania przeciwko osobie najbliższej;

4/ nie można wyciągać negatywnych konsekwencji wobec obwinionego z powodu korzystania przez niego z ustawowego prawa do obrony.

Z praktycznego punktu widzenia, wyrok jest bardzo ważny. Po szczegółowej analizie uzasadnienia wyroku, należy zastanowić się nad zgodnością z Konstytucją art. 96 §3 kw. W dniu 13 lutego 2013 roku do Trybunału Konstytucyjnego wpłynął wniosek Prokuratora Generalnego o stwierdzenie niezgodności powyższego przepisu, tj. art. 96 § 3 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. - Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 ze zmianami) w związku z art. 78 ust. 4 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2012 r. poz. 1137 ze zmianami) - z art. 2, jak również z art. 42 ust. l w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz  przepisów art. 96 § 3 w związku z art. 92 § l oraz z art. 92a ustawy z dnia 20 maja 1971 r. - Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 ze zmianami) w zakresie, w jakim obwarowują sankcją uchylenie się przez właściciela lub posiadacza pojazdu od obowiązku wskazania, komu powierzył on ten pojazd do kierowania lub używania w czasie, w którym urządzenie rejestrujące ujawniło wykroczenie popełnione przez kierującego tym pojazdem - z art. 42 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

Uzasadnienie wniosku jest w dużej mierze tożsame z uzasadnieniem wyżej omawianego orzeczenia. Prokurator Generalny wskazuje również na naruszenie domniemania niewinności, albowiem żądanie przyjęcia mandatu lub denuncjacji innej osoby można zinterpretować jako przyjęcie domniemania winy właściciela pojazdu, który został sfotografowany przez urządzenie rejestrujące.

Sprawie nadano sygnaturę: K 3/13. O wynikach postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym będę informować na swoim blogu.